کریم خان زند که در آغاز بر آن بود تا تهران را به پایتختی خود انتخاب کند در سال 1172 هجری قمری، دستور داد تا در محل ارگ ساختمان هایی شامل حرم خانه و خلوت خانه بنا کند و نیز در سال 1173 هجری قمری فرمان داد تا در محوطه ارگ عمارت خاصه و دیوان خانه ایی به سبک معماری صفوی برپا سازند و این بنا ها ساخته شد از بنا های این دوره و چگونگی آنها آمار چندانی نداریم زیرا در دوره های بعد دگرگونی های اساسی در آنها پدید آمده اما آنچه مصلم است بنایی که همکنون نیز به خلوت کریم خانی مشهور است یکی از این بنا هاست که چهره ی نخستین آن دگرگونی های بسیاری یافته است . کاخ گلستان در طی یکصد و پنجاه سال داری تغییرات فراوانی بوده است. بنیاد بنایی که به ایوان تخت مرمر مشهور است به سال 1173 هجری قمری به دستور کریم خان زند نهاده شد، بنای نخستین دیوان خانه و ایوان، دارالاعماره نامیده می شد. آقا محمد خان در سال 1206 هجری قمری که شیراز را تسخیر کرد، دستور داد فصر وکیل را که از بنا های کریم خان بود ویران سازند و ستون های سنگی یکپارچه ، در های خاتم، آینه های قدی و سنگ های مرمر حجاری شده ی آن را برای ساختن بنایی تازه به تهران حمل کند و در ایوان دیوان خانه به کار برند. بنای ایوان دارالاماره پس از تغییرات زمان آقا محمد خان همواره محل برگزاری مراسم رسمی در عید ها و جشن ها بود. در زمان فتحعلی شاه تغییرات کوچکی در معماری و تزئینات این بنا انجام گرفت از جمله تخت مرمر را به عنوان یک تخت ثابت در ایوان مستقر ساختند. پیش از آن برای برگزاری مراسم در ایوان این بنا از تخت طاووس استفاده می شد، که به سبب جواهر نشان بودنش حمل و نقل آن برای برگزاری مراسم مشکلات زیادی داشت. باغ گلستان پیش از اینکه به صورت کنونی یعنی باغ یکپارچه درآید از حیاط ها و باغچه های متعدد تشکیل می شد که هرکدام نامی ویژه چون نارنجستان، سروستان و... داشت.

در هر حیاط یا باغچه نیز یک یا چند عمارت ساخته شده بود از جمله از ضلع شمالی باغ چند ساختمان وجود داشت که عبارت بودند از الماسیه، کلاه فرنگی، چهل ستون، تالار عاج و...بجز تالار عاج که با تغییراتی امروز بخشی از موزه کاخ گلستان را تشکیل می دهد، بنا های دیگر ویران شده است. تالار آینه گلستان که نام کاخ و باغ گلستان از آن گرفته شده تالاری بود که از دو سو دارای د ستون بود و با آینه های بسیار آراسته شده بود و تخت طاووس در آن قرار داشت. اتاق موزه که نخستین موزه ایران محسوب میشد از بناهای این ساختمان بشمار می آمد.

عمارت بادگی

عمارت بادگیر به روزگار فتحعلی شاه در ضلع جنوبی باغ گلستان بنا گردید آما در زمان ناصرالدین شاه در ساال های 1278 تا 1281 هجری قمری دگرونی هایی در آن پدید آمد. نام عمارت بادگیر به آن سبب به این بنا داده شد که در زیر تالار عمارت، حوضخانه وسیعی وجود دارد که در چهار گوشه آن چهار بادگیر بلند از کاشی معرق ساخته اند که هوای آن را به خوبی تهویه میکنند و آن را خنک نگاه می دارد به طوری که در تابستان اگر پادشاهان قاجار به ییلاق نمی رفتند از این حوضخانه استفاده میکردند این بنا دارای تالاری بزرگ و اتاق های آینه کاری و نقاشی شده وگچ بری های زیباست و یکی از آثار پر ارزش مجموعه داخل باغ گلستان به حساب می آید.

تالار الماس

اساس این تالار نیز از زمان فتحعلی شاه است. در سمت جنوبی باغ گلستان پس از عمارت بادگیر این تالار قرار دارد. به زمان ناصرالدین شاه در ظاهر تالار و تزئینات آن تغییراتی به وجود آمد. نام الماس به مناسب آینه کاری داخای بدان داده شد.

تالار عاج

این تالار که اکنون به سفرخانه معرف است، بعد از تالار آینه قرار دارد. تاریخ ساختمان این تالار و حوضخانه زیر آن را پیش از تالار سلام و تالار آینه دانسته اند.

تالار برلیان

چند تالار و اتاق زیبا با آینه کاری و چلچراغ ها و سربخاری ها و پله ها و سرسراها در سمت شرقی تالار عاج قرار گرفته که یکی از آنها به نام تالار برلیان و دیگری به نام تالار تشریفات است. در محل تالار برلیان قبلا تالار بلور متعلق به احد فتحعلی شاه قرار داشت که در عهد ناصری به سبب کهنگی آنرا خراب کردند و تالار برلیان را ساختند.

اتاق موزه یا تالار سلام

اتاق یا تالار سلام یا تالار تاج گذاری در ضلع شمال غربی باغ گلستان در مشرق خلوت کریم خانی واقع است. ناصرالدین شاه در مسافرت به اروپا در 1290 قمری و دیدن موزه های آنجا تصمیم گرفت در ارگ سلطنتی موزه ایی شبیه به موزه های اروپا بسازد.

از این رو دستور داد عمارت قدیمی شمال باغ گلستان را خراب کنند و اتاق موزه و سرسرا و حوضخانه و ضمائم آن را در جنب آن است بنا شود در محل آنها عمارتی بود که تالار الماسیه خوانده می شد. تخت زرین و مرصع بزرگ طاوس در شاه نشین این تالار قرار دارد. این تخت را در آغاز تخت خورشید میگفتند که از ساخته های زمان فتحعلی شاه است.

تالار آینه یا تالار گلستان

 

منبع: وبلاگ باغ ایرانی www.persiangardens.blogfa.com

برگرفته از کتاب باغ های ایران